Təkcə 2023-cü ildə Azərbaycan Avropa İttifaqına (Aİ) nəql etdiyi neft və qaza görə 18,6 milyard avro (təxminən 20 milyard dollar) əldə edib ki, bu da sırf maliyyə baxımından böyük göstəricidir. Azərbaycanın hərbi büdcəsi təxminən 3,8 milyard dollardır. Ermənistanın hərbi büdcəsi isə təxminən 1,4 milyard dollar təşkil edir.
Bu barədə “LUYS” erməni fondunun hazırladığı hesabatda deyilir.
Hesabatda bildirilir ki, Aİ-nin enerji daşıyıcılarının alınması və tranziti ilə bağlı ümumi şəkildə Türkiyə və Azərbaycandan asılılığı sonuncunu Ankara və Bakıdan əhəmiyyətli dərəcədə asılı vəziyyətə salır. Bu da şübhəsiz ki, Aİ siyasətçiləri tərəfindən qərarlar qəbul edərkən gözardı edilə bilməz.
Sənəddə qeyd olunur ki, 2023-cü ildə Azərbaycan nəinki Aİ-nin təbii qaz bazarında mühüm yer tutub, həm də Aİ-nin 10 ən böyük neft tədarükçüsündən birinə çevrilib.
Aİ-nin təbii qaz idxalı göstəricilərinin öyrənilməsi geosiyasi kontekstində xüsusilə maraqlıdır. Xüsusilə, Aİ 2021-ci ildə Rusiyadan 156,8 milyard kubmetr və ya idxalının 43,4 faizini qaz idxal edibsə, 2023-cü ildə Rusiya Aİ idxalının cəmi 16 faizini təmin edib. Əgər 2021-ci ildə Azərbaycanı Aİ qaz bazarında Rusiya üçün ciddi rəqib hesab etmək çətin idisə, çünki həcm fərqi böyük idi. Amma indi bur fərq azalıb.
“Təbii ki, vurğulamaq lazımdır ki, öz qazının Aİ-yə ixracını təmin etmək üçün Azərbaycan özü daxili istehlak üçün Rusiyadan qaz idxal edir. Hər halda, Azərbaycanın yeni yataqların istismarı, Mərkəzi Asiyadan qaz tranziti istiqamətində həyata keçirdiyi işləri və ortamüddətli planları nəzərə alsaq, qeyd edə bilərik ki, Azərbaycanın Aİ təbii qaz bazarındakı mövqeyi yaxın gələcəkdə daha da gücləndiriləcək.
Digər tərəfdən, 44 günlük müharibədən sonra Azərbaycanda Türkiyənin təsirinin xeyli artması kontekstində Aİ-nin qaz bazarında Azərbaycan faktorunu ayrıca deyil, Türkiyə-Azərbaycan amilini birlikdə nəzərdən keçirmək daha məqsədəuyğundur. 2023-cü il məlumatlara görə, Aİ-yə qeyri-Avropa mənbələrindən verilən qazın təxminən 12%-i Türkiyə ərazisindən idxal olunur. Ankaranın Rusiya ilə Aİ arasında qaz qovşağına çevrilmək istəyi, digər tərəfdən, Mərkəzi Asiya qazını öz ərazisi vasitəsilə Avropaya çatdırmaq səyləri qarşıdakı illərdə Avropa İttifaqının təbii qaz bazarında Türkiyə-Azərbaycan amilinin əhəmiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə artıra bilər”, – hesabatda deyilir.
Qeyd edilir ki, həm təbii qaz, həm də neft məsələsində Aİ-də Azərbaycan neft amili ayrı yox, Türkiyə faktoru ilə birlikdə nəzərdən keçirilməlidir. Türkiyə təkcə Azərbaycan və Mərkəzi Asiyadan Aİ-yə neft tədarükündə mühüm oyunçudur, həm də sonuncunun ərazisi ilə İraqdan (Kürdüstan) Aİ-yə neftin tranziti həyata keçirilir. Ümumiyyətlə, Azərbaycanın resursları, Mərkəzi Asiya və Yaxın Şərqdən Aİ-yə enerji daşıyıcılarının tədarükündə Türkiyənin tranzit əhəmiyyəti Türkiyə-Azərbaycan amilini Aİ-nin enerji bazarında çox ağırlaşdırır və bu, şübhəsiz ki, siyasi baxımdan da Aİ-yə də təsir edir.
Azərbaycan və Türkiyə ilə danışıqlarda Brüsseli Ermənistan hakimiyyətini danışıqlar prosesini şüurlu şəkildə Bakı və Ankaranın təsir alətlərinin İrəvandan qat-qat zəngin olduğu platformaya aparır.