Son günlər azyaşlı uşaqların evdən qaçma xəbərləri artır; sosioloq fundamental səbəbləri açıqladı və çıxış yolları göstərdi
“Son günlər azyaşlı uşaqların evdən qaçma xəbərləri artır. Tovuzda qaçan da, Xaçmazda qaçan da gedib Gəncədə tapılır. Onlar əlbəttə ki, Nizami Gəncəvinin məqbərəsini ziyarət etməyə yollanmayıblar. Sadəcə, qaçıblar. Valideyndən, məktəbdən, dərsdən, hazırlıqdan, testdən, stressdən, boğucu binalardan…”
“Yeni Müsavat” bildirir ki, bunu təhsil eksperti Kamran Əsədov sosial media hesabında yazıb. “Mən uşaq olanda düşünürdüm ki, dünya ancaq kəndimiz boydadır. Yolum məktəbə, kəndin kitabxanasına, stadionuna, babamgilə qədər uzanırdı. Rayonlar mənə yad planet kimi görünürdü. Çünki getmirdim. Pandemiyada uşaqlara “dərs öyrənsinlər” deyə telefon verdik. Amma görünən odur ki, biz onlara dərs yox, daha fərqli yolları öyrətmişik. Sorğular da bunu deyir: uşaqlar çətin imtahanlardan, hazırlıqdan, qəliz kitablardan bezib”, – ekspert qeyd edib.
Onun sözlərinə görə, uşaqların asudə vaxtı yoxdur, olan vaxt da ya test üçündür, ya da qaçmaq: “Bakıda hər tərəf beton, hər yer çoxmərtəbəli bina. Parklar – çayxana. Oyun yerləri – qəlyanxana. Uşaqlıq darıxır. Uşaqlar nəfəs ala bilmir. Və bu cəmiyyət, bu təhsil sistemi onların tənəffüsünü əllərindən alır. Nəsə düz getmir, cənablar. Çox şey düz getmir. Amma heç kim dayanıb soruşmur: bu uşaqlar hara qaçır? Əslində onlar bizdən qaçır”.
Bəs təhsil eksperti nə qədər haqlıdır? Uşaqlar həqiqətənmi dərs və hazırlıq yükünün ağırlığından, qəliz təhsil sistemi və imtahanlardən, stress durumundan qaçır? Bəs valideyn harada yanlış etdi? Nələrə diqqət etməli və nə etməli?
Üzeyir Şəfiyev
Mövzu ilə bağlı sosioloq Üzeyir Şəfiyev “Yeni Müsavat”a danışıb: “Bu məsələnin bir neçə səbəbi var. Bir neçə gün öncə bir uşaq evdən qaçmışdı. O, bunu belə izah etdi ki, bir filmə baxıb və onun təsiri altında qaçıb. Yəni sosial şəbəkələrdə, sosial mediada, KİV-lərdə bəzi paylaşımlar olur ki, bu da psixologiyası hələ formalaşmamış gənclərə müxtəlif şəkildə istiqamət və yön verir. Ona görə də onlar həmin davranışları, tərzləri imitasiya etməyə başlayırlar. Bir tərəfdən sosial media, sosial şəbəkə platformalarının yeniyetmələrə təsiri var, digər tərəfdən valideynlərlə övladlar arasındakı münasibətlərdə praqmatik situasiyalar mövcuddur”.
Sosioloqun fikrincə, məsələn, valideyn övladla düzgün vaxt keçirmir, ona kifayət qədər zaman ayırmır və ya ailədə səmimi mühit olmur: “Bəzən də güzəran valideynin uşaqlara vaxt ayırmasına imkan vermir. Bu fonda hadisələr baş verir. Yəni ehtiyac səbəbi ilə valideyn məcburdur işləsin və bu zaman uşaqlara düzgün diqqət ayıra bilmir. Və yaxud hansısa bir sosial mediada, sosial şəbəkə platformalarında, sosial şəbəkə istifadəçiləri arasında çox təəssüf ki, “könül oğruları” deyilən şəxslər olur ki, yeniyetmə qızları yoldan çıxara bilirlər və biz bunu baş verən hadisələrdən görürük. Bu baxımdan, bu əslində valideynlər üçün bir SOS siqnalıdır ki, uşaqları məhz sosial media və sosial şəbəkə platformalarından qorumaq lazımdır. Bilmək lazımdır ki, uşaq nə ilə məşğuldur. Bir çox ölkələrdə uşaqların internet resurslarından istifadəsi üçün vaxt limiti qoyulur, hətta konkret saat məhdudiyyəti tətbiq edilir”.
Şəfiyev təklif edir ki, sosial şəbəkələrin fəaliyyətini tənzimləyən ayrıca bir qanun olsun və orada süzgəc mexanizmi tətbiq edilsin: “Bəlli bir yaş təbəqəsində olan şəxslərin həmin platformalara girişi ilə bağlı ya limitlər qoyulsun, ya da valideynin nəzarət imkanları mövcud olsun. Əslində bu, fraqmental şəkildə var, amma total səviyyədə tətbiq olunmalıdır. Yəni burada bir neçə istiqamət var. Həmçinin uşağın mühiti də bu məsələyə təsir göstərə bilər: pis əhatə, pis dostlar buna təsir edə bilər. Və yaxud uşağa çox təzyiq, şiddət göstərəndə də o, bu addımı ata bilər. Yəni burada çox sayda fərdi səbəblər var. Bu gün ailələlərdən, məktəblərdən də uşaqlara daha çox təsir imkanı olan sosial şəbəkələr və sosail şəbəkə platformaları var ki, orada olan paylaşımlar, tərzlərdir. Uşaq da baxıb onları təqlid edir.
Hesab edirəm ki, bu məsələdə həm məktəblər bir qədər diqqətli, ayıq-sayıq olmalıdır uşaqların davamiyyəti, hərəkət trayektoriyası ilə bağlı, həm də ailələr uşaqlara nəzarət sistemində dəyişiklik etməli, fərdi yanaşmalı, yeni reallıqları nəzərə almalı, övladı ilə yeni münasibətlər qurmağa çalışmalıdır”.
Onun sözlərinə görə, bu məsələdə həm televiziyaların, sosial medianın, eləcə də valideynlərin obyektiv və subyektiv günahları var: “Yəni həm nəzarət imkanları olmayan valideynlər var, digər tərəfdən də məsuliyyətsiz valideynlər də var ki, uşaqları başlı-başına buraxırlar. Bu gün ailələrdən və məktəblərdən daha çox uşaqlara təsir imkanı olan sosial şəbəkələr və sosial şəbəkə platformaları mövcuddur. Orada paylaşılan müxtəlif məzmunlar, davranış modelləri və tərzlər uşaqların diqqətini çəkir. Uşaq da baxıb onları təqlid edir”.
Ekspert hesab edir ki, bu məsələdə məktəblər də bir qədər diqqətli və ayıq-sayıq olmalıdır: “Xüsusilə uşaqların davamiyyəti, hərəkət trayektoriyası və davranışları nəzarətdə saxlanmalıdır. Eyni zamanda ailələr də uşaqlara nəzarət sistemində dəyişiklik etməli, onlara fərdi yanaşmalı, yeni dövrün reallıqlarını nəzərə almalı və övladları ilə yeni münasibət formalaşdırmağa çalışmalıdır. Beləliklə, bu məsələdə həm televiziyaların, həm sosial medianın, eləcə də valideynlərin obyektiv və subyektiv günahları mövcuddur. Yəni bir tərəfdən nəzarət imkanları məhdud olan valideynlər var, digər tərəfdən isə məsuliyyətsiz valideynlər də var ki, uşaqları başlı-başına buraxırlar”.