Bu gün şəhərimizin küçələrindəki divarlarda gənc rəssamların strit-art janrında çoxlu rəsmlərinə rast gəlmək olar. Bəs strit-art nədir? Onun mənşəyi ilə bağlı tarixə nəzər salaq…
“Strit-art” ingilis dilindən tərcümədə (street-art) “küçə incəsənəti” deməkdir və bu adın özü bütün mətləbləri üzə çıxarır.
Strit-art ictimai yerlərdə və çox vaxt rəsmi icazə olmadan yaradılan müxtəlif vizual təzahürləri özündə cəmləşdirən müasir küçə vizual sənətində bir istiqamətdir. Bu, qrafiti, divar rəsmləri, naxış sənəti, stiker sənəti, küçə instalyasiyaları və küçə incəsənətinin digər növləri ola bilər. O, çox vaxt adi şəhər məkanını dəyişdirərək, bu mənzərəyə yeni mədəni və estetik ölçü verir, habelə incəsənəti geniş ictimaiyyət üçün əlçatan edir.
Bu gün görməyə alışdığımız strit-art, əsasən, İkinci Dünya müharibəsi dövründə meydana gəlib. Onun yaranması ilə bağlı ilk hal “Kilroy was here” (Kilroy burada olub) üst yazısı ilə bağlıdır. Onu böyük ehtimalla Detroytda (ABŞ) bomba istehsalı zavodunda çalışan Kilroy adında şəxs yazıb. Əvvəlcə bu üst yazısı zavodda istehsal edilən bombaların olduğu qutuların üzərində olub, sonra isə həmin frazaya rəsm də əlavə edilib və amerikalı əsgərlər tərəfindən hər yerə yayılıb.
ABŞ müasir strit-artın vətəni hesab olunur. 1960-cı illərdə Filadelfiyada küçə incəsənəti çiçəkləndi və bu gün də qrafiti mədəniyyətinin tarixi mərkəzi hesab olunur. 1970-ci illərdə strit-artın mərkəzi Nyu-Yorka köçüb. Hər şey Manhettendə Vaşinqton Heights adlanan məhəllədə başladı.
Nəhəng janr və ideoloji rəngarəngliklə səciyyələnən çoxşaxəli sənət – strit-artda aydın qaydalar və normalar yoxdur, lakin onun cəlbedici yaradıcılıq azadlığı hissi var. Küçə incəsənəti həmişə çoxsaylı adi insanlar üçün açıqdır, həm də o, muzeylərin, sərgilərin və qalereyaların dərinliklərində gizlənmir.
Bir çox strit-art əsərləri açıq şəkildə sosialyönümlü sayılır və bəzən etiraz xarakteri daşıyır. Bu sənətin nümayəndələri çox vaxt küçə şedevrlərini təkcə özünüifadə üçün deyil, həm də cəmiyyətin diqqətini vacib gündəlik məsələlərə cəlb etmək üçün yaradırlar.
Dünyada küçə sənətinin ən məşhur nümunələri arasında aşağıdakı rəssamların əsərləri və layihələri var: Lissabonda “Böyük yenot”; Qlazqodakı “Kelburn qalası”; Moskvada “Maya”; Berlində “İlahi, bu ölümcül sevginin arasında sağ qalmağıma kömək et!”; Londonda David Boui; Praqada “Con Lennon divarı”; Beytlehemdə “Qəzəb, Çiçək atıcı” (Rage, the Flower thrower); Bolonyada “Via Zamboni” və bir çox başqa əsərlər.
Maraqlıdır ki, 2012-ci ilədək Sankt-Peterburqda Küçə İncəsənət Muzeyi açılana qədər dünyanın heç bir muzeyində bu janrın nümunələrinin toplanması və saxlanılması şöbələri yox idi.
Küçə incəsənəti ənənəvi sənət anlayışına çağırışdır, sonsuz təcrübə və axtarışlara dəvətdir. Onun üslubu sadəcə texnika və ya vizual yaradıcılıq toplusu deyil, rəssamın şəxsiyyətinin və dünya ilə dialoqunun əksidir. Dəyişən və inkişaf edən strit-art ilkin məqsədini itirmir – tamaşaçını dayandırmaq, düşündürmək, hiss etdirmək və bəlkə də tanış dünyanı yeni şəkildə görmək.
Bakıda küçə incəsənəti həm yerli kolorit, həm də qlobal bədii tendensiyaları əks etdirən şəhər landşaftının mühüm hissəsinə çevrilib. Sevimli şəhərimizin küçələrindəki küçə incəsənəti çoxsaylı təzahürləri ilə öz unikallığını və dünyaya baxışlarını bölüşmək istəyən rəssamlar üçün təkcə kətan deyil, həm də emosiya və düşüncə oyatmaq vasitəsi kimi çıxış edir. O, şəhər mühitinin adi, bəzən unudulmuş və ya diqqətdən kənarda qalan tərəflərini sənət obyektinə çevirir, insanları gündəlik həyatda gözəlliyi görməyə və şəhər məkanını yeni prizmadan qiymətləndirməyə ruhlandırır.
Bakıda küçə incəsənəti şəhərə özünəməxsusluq və xarakter qatmaqla yanaşı, həm də sosial və mədəni ideyaların incəsənət vasitəsilə ifadəsi üçün platforma yaradır. Bakının küçə rəssamları öz yaradıcılıqlarında bina divarlarından, yeraltı keçidlərdən və digər platformalardan istifadə edərək adi məkanları ruhlandırıcı və düşüncəli bir yerə çevirirlər.
Bakıdakı müasir küçə incəsənəti genişmiqyaslı divar rəsmlərindən tutmuş, hər birinin özünəməxsus hekayəsi və ya mesajı olan incə qrafitilərə qədər müxtəlifdir. Bəzi əsərlər milli xüsusiyyətlərə yönəlib, digərləri sosial əhəmiyyətli mövzulara diqqət yetirir və ya sadəcə olaraq estetikası və orijinallığı ilə göz oxşayır.
Bakıda strit-art həm də küçə incəsənəti vasitəsilə şəhərin unikal incəsənətini və mədəniyyətini kəşf etməyə həvəsli olan ziyarətçiləri cəlb etməklə turizmi təşviq edir. Beləliklə, küçə incəsənəti dinamik inkişafını və yeni yaradıcı ifadə formalarına açıqlığını nümayiş etdirərək, Bakının keçmişi ilə bu günü arasında körpüyə çevrilir.